Białaczki

Często zadawane jest pytanie: czy białaczki są chorobami dziedzicznymi?

Trudno na to pytanie dać całkiem jednoznaczną odpowiedź, gdyż mechanizmy powstawania tych chorób są jeszcze nieznane. Z jednej strony wydaje się, że odpowiedź powinna być negatywna z tego powodu, iż większość nowotworów dotyczy tzw. komórek somatycznych, które nie są przekazywane potomstwu. Z drugiej strony wiadomo, że przynajmniej część chorób związana jest z dziedziczeniem krytycznej mutacji oraz z występowaniem odpowiednich antygenów HLA, a więc w sensie dziedziczenia predyspozycji do zapadania na choroby nowotworowe odpowiedź powinna być pozytywna.

Poznanie przyczyny choroby nowotworowej na obecnym etapie wiedzy jest w zdecydowanej większości przypadków niemożliwe. Związane jest to z mnogością czynników niezbędnych do wystąpienia choroby, nakładającymi się symptomami wielu różnych chorób, oraz niemożliwością eksperymentowania na ludziach. Rysunek 6 przedstawia schematycznie zależność dwóch hipotetycznych chorób od liczby czynników (mutacji genowych) wpływających na jej powstanie. W przykładzie A zależność choroby od mutacji w jednym tylko genie, jak ma to miejsce w przypadku CML Ph+, jest stosunkowo łatwa do zidentyfikowania – powstanie translokacji bcr/abl daje natychmiastowy, choć z początku trudny do zaobserwowania makroskopowo, efekt w postaci choroby. Dużo trudniej jest o zidentyfikowanie takich zależności w przypadku, gdy powstanie choroby uzależnione jest od mutacji w większej liczbie genów (przykład B). Dodatkową trudność sprawiają nakładające się efekty produktów genów wpływających na chorobę pogłębiając ją lub osłabiając (zaznaczone jako geny modyfikujące). To, co postrzegamy i odczuwamy jako chorobę jest wypadkową najczęściej bardzo wielu genów wykazujących działanie synergiczne i/lub antagonistyczne, które w mniejszym lub większym stopniu maskują rezultaty działania genów bezpośrednio odpowiedzialnych za chorobę. Nawet udział elementów mobilnych i wirusów, które można uznać jako szczególny przypadek choroby jednogenowej, często sprawia trudności w określaniu omawianych zależności, zwłaszcza wirusów kryptycznych, defektywnych i zawierających genomowy RNA, sprawiających kłopot z samą ich identyfikacją (w konsekwencji ewentualną przyczyną choroby).

Badania molekularne DNA

odgrywają coraz większą rolę w diagnostyce i prognozowaniu choroby nowotworowej oraz w monitorowaniu procesu leczenia. Przykładowo, stwierdzenie występowania translokacji chromosomowej i określenie jej rodzaju dostarcza informacje co do przebiegu choroby i wskazówek dotyczących leczenia. W przypadku AML rokowania u chorych pogarszają się w następującym ciągu: brak translokacji -> translokacja t(8;21) -> translokacja t(6;9) -> translokacja t(9;22) -> translokacja t(4;11)-> dodatkowe wtórne aberracje chromosomalne.

Również w przypadku CML występowanie lub brak translokacji t(9;22), a właściwie produktu genu fuzyjnego powstającego w wyniku tej translokacji, determinuje przebieg choroby. Ciąg pogarszającego się rokowania ustalić można następująco: translokacja t(9;22) [obecność chromosomu Filadelfia (Ph’) i produktu genu bcr/abl] Ţ translokacja ukryta [obecność produktu genu bcr/abl] Ţ brak chromosomu Ph’ (brak produktu genu bcr/abl) Ţ dodatkowe wtórne aberracje chromosomalne (np. dodatkowy chromosom Ph’).

RYSUNEK 6. Jedno- i wielogenowość choroby nowotworowej.

Białaczki można podzielić na dwie grupy, ostre i przewlekłe. Ostre postępują szybciej i częściej występują u dzieci. Przewlekłe stwierdzane są z reguły u dorosłych i mają tendencję do wolniejszego postępu, a choroba często trwa wiele lat. Białaczki, ze względu na rodzaj białych krwinek, których dotyczą, podzielić można na limfocytowe (limfoblastyczne) i szpikowe. Rokowania w przypadku konwencjonalnej terapii i ewentualnej nad nią przewagi transplantacji szpiku, zależą od rodzaju białaczki i stadium choroby.